Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Ζούμε σε έναν κόσμο όπου διέπεται από φυσικούς νόμους. Σε μια κοινωνία η οποία καθορίζεται από γραπτούς και εθιμικούς κανόνες. Γεννιόμαστε, μεγαλώνουμε, εξελισσόμαστε μέσα σε ένα οριοθετημένο περιβάλλον, φροντίζοντας έτσι να επιτύχουμε μια αρμονικότερη συνύπαρξη. Τα πάντα πλέον έχουν σύνορα. Μικρές νοητές γραμμές που μας βοηθάνε να διακρίνουμε το σωστό από το λάθος, το πρέπει από το απαγορεύεται. Τα πάντα πλέον έχουν σύνορα.

Τι συμβαίνει όμως με τον λόγο; Μοναδικό παιδί της λογικής και της φαντασίας, είναι συνηθισμένο να υπάρχει και να δρα ελεύθερο. Να εκφράζει σκέψεις, εικόνες και μύχια συναισθήματα. Να προβληματίζει και να αναιρεί.

Σε μια πραγματικότητα σαν τη δική μας, ίσως να υπάρχει η ανάγκη να περιοριστεί η ελευθερία του λόγου. Ο ανεξέλεγκτος λόγος μπορεί να διαστρεβλώσει τα γεγονότα. Μπορεί να στιγματίσει ένα πρόσωπο, να παραπλανήσει ένα κοινό. Λαμβάνοντας υπόψη και την καταλυτική παρουσία των Μ.Μ.Ε στην καθημερινότητα, ο κίνδυνος αυτός διογκώνεται και πολλαπλασιάζεται. Επίσης τι γίνεται με τις περιπτώσεις της αισχρολογίας, της βλασφημίας, την ανταρσία ενάντια στο κράτος;

Για αυτό και στη νομοθεσία μας υπάρχουν διατάξεις δύο ειδών: Από τη μια μεριά, διατάξεις που κατοχυρώνουν την ελευθερία της έκφρασης και μετάδοσης της σκέψης και από την άλλη μεριά διατάξεις που επιβάλλουν όρια στην ελευθερία αυτή. Ας δούμε πιο συγκεκριμένα. Σύμφωνα με το άρθρο 14 του Συντάγματος, ο καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, εγγράφως και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρώντας τους νόμους του Κράτους. Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται. Κατ εξαίρεση επιτρέπεται η κατάσχεση, με παραγγελία του Εισαγγελέα, μετά την κυκλοφορία: α) Για προσβολή της Χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας, β) Για προσβολή του Προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας, γ) Για δημοσίευμα που αποκαλύπτει ορισμένες πληροφορίες για τις ένοπλες δυνάμεις, ή το οποίο σκοπεί την βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του Κράτους, δ) Για άσεμνα δημοσιεύματα, κατά τις υπό του νόμου οριζόμενες περιπτώσεις.
Πολλοί είναι αυτοί που θα συμφωνήσουν ότι στις παραπάνω περιπτώσεις, οι περιορισμοί στην ελευθερία του λόγου επιβάλλονται. Το έθνος, η θρησκεία, το πολίτευμα είναι έννοιες που πρέπει να προστατεύονται οπωσδήποτε. Με τι κόστος όμως; Όταν τιθασεύεις την σκέψη και το λόγο, σίγουρα υπάρχουν συνέπειες. Η λογοκρισία είναι ένα επικίνδυνο παιχνίδι. Μπορεί να οδηγήσει σε ακραίες καταστάσεις. Υπάρχουν περιπτώσεις στη σύγχρονη ιστορία όπου συντηρητικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα λογόκριναν και κατάστρεψαν ακόμα και ολόκληρα βιβλία. Παράδειγμα αποτελεί στον ελληνικό χώρο η χούντα της 21ης Απριλίου 1967, η οποία προέβη και σε δημόσια καταστροφή δια πυρός «αντεθνικών» βιβλίων των Δ. Σολωμού, Κ. Παλαμά, Ν. Καζαντζάκη και ξένων κλασικών, όπως ο Ντοστογιέφσκι, ο Ζολά, ο Τολστόι κ.ά.. Εξαίρεση φυσικά δεν θα μπορούσαν να αποτελούν το ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ ή τα κομμουνιστικά καθεστώτα του ανατολικού μπλοκ, που απαγόρευαν όσα βιβλία είχαν αντίθετες με τις δικές τους πολιτικές θεωρίες. Σήμερα σαν τέτοια ανελεύθερα καθεστώτα μπορούν να καταγραφούν το Τουρκικό κράτος (δίωξη κάθε φιλοκουρδικού βιβλίου ή άλλου εντύπου που πιθανόν να έβλαπτε το στρατοκρατούμενο καθεστώς της Άγκυρας), καθώς και τα φανατικά μουσουλμανικά κράτη όπως αυτά της Σαουδικής Αραβίας, του Ιράν, του Ιράκ καθώς και άλλα, τα οποία απαγορεύουν αυστηρώς κάθε βιβλίο ή άλλο έντυπο που αναφέρεται ή προάγει τον δυτικό πολιτισμό.

Από τα παραπάνω προκύπτει λοιπόν ένα μεγάλο δίλημμα. Από τα μια η απόλυτη ασυδοσία και από την άλλη η απόλυτα περιορισμένη έκφραση. Αυτήν την στιγμή, αναφερόμαστε στις δύο πιο ακραίες καταστάσεις. Ίσως και η λύση να βρίσκεται κάπου στη μέση. Ίσως και όχι.

Είναι πολύ δύσκολο μιλώντας για όλα αυτά, να μην ξεφύγεις από την σφαίρα του αντικειμενικού. Ο καθένας έχει την δικιά του θεώρηση για τα πράγματα. Προσωπικά πιστεύω πως η ελευθερία του λόγου τροφοδοτεί την τέχνη και γενικότερα τον πολιτισμό. Μπορείς να προστατεύσεις καλύτερα ένα θεσμό μια αντίληψη υπό το καθεστώς της ελευθερίας. Υπάρχει ο διάλογος, η αντίθετη άποψη, ο πλουραλισμός διαφορετικών αντιλήψεων. Όλα οι αρχές που στηρίζουν τη δημοκρατία. Αντίθετα με ο καθεστώς της ελεγχόμενης δημιουργίας και του περιορισμού. Παρόλα αυτά τα συμπεράσματα δικά σας.

Bασιλης Θανόπουλος